- कुसुमशर – शर – समर – कुपित – मदगोपी –
- कुचकलस – घुसृणरस – लसदुरसि देवे।
- मदमुदित – मृदुहसित – मुषित – शशि – शोभा –
- मुहुरधिक – मुखकमल – मधुरिमणि लीये।।53।।[1]
अन्वयः – कुसमशरशरसमर- कुपितमद-गोपीकुचकलस- घुसृण- रसलदुरसि (कुसुमशरैर्नखांकादिभि- र्यद्रतियुद्धं तत्र कुपिता या मदोन्नमत्ता गोपी तस्याः कुचकल- सयोर्घुसृणरसेन लसदुरो यस्य तस्मिन्), मदमुदितमृदुहसित- मुषितशशिशोभा- मुहुरधिकमुखकमलमधुरिमणि (स्मरमदेन या मुत् तया व्याप्तं यन्मृदुहसितं तेन मुषितशशिशोभया मुहुरधिको मुखकमले मधुरिमा यस्य तस्मिन्), देवे लीये (इति पूर्ववदन्वयः)।।53।।
अनुवाद- मदन के शराघात से कुपित मदमत्त गोपियों के आलिंगन से उन लोगों के कुचकलसों पर लिप्त कुंकुमरस से जिनका वक्ष चित्रित है, आनन्दमद में मत्त होकर मृदुहास्य से जो चंद्रशोभा का तिरस्कार करते हैं, जिनके मुखकमल की मधुरिमा क्षण-क्षण बढ़ रही है- मैं उन्हीं देव में लीन हो रही हूँ।।53।।
कृष्णवल्लभा
किञ्च-कुसुमेति। देवे लीये इति पूर्ववत्। कीदृशे- कुसुमशरशरसमर- कुपित-मदगोपी कुचकलस- घुसृणरसलसदुरसि। कुसुमशरः कामस्तस्य शराः कचग्रहणपूर्वक- चुम्बनाधर- नखक्षतादिरूपास्तैर्यः परस्परं समरः समग्रमस्तत्र कुपितानां मदानां प्रेमरसमत्तानां गोपीनां कुचकलसयोर्घुसृणरसः कुंकुमरस्तेन लसच्छोभमानमुरो यस्य तस्मिन्। घुसृणस्य प्रस्तेदजलेनाशोषण- द्रसावस्थैवेति रसेत्युक्तिः। गोपीनामनागो वा मूर्त इव। पुनः कीदृशे- मदमुदित-मृदुहित- मुषितशशिशोभामुहुरधिक- मुखकमल-मधुरिमणि। मदेन हर्षेण मुदिंत स्फीतं मृदु सरसं यद्धसितं तेन मषिता चोरिता या शशिनश्चन्द्रस्य शोभा कान्तिस्तया मुहुरधिकः सन्ततोद्रिक्तो मुखकमल- मधुरिमा यस्य तस्मिन्। यद्वा, मुखकमलविशेषणम्- मदमुदितं मृदुहसितम्। मुषितश्चोरित शशी येन तन्मुषितशशि। शोभाभिर्मुहुरधिकम्। पूर्वक्षणगतशोभात उत्तरक्षणशोभाया अधिकत्वात्। तस्मिन्मधुरिमा यस्य तस्मिन्।।53।।
सुबोधनी
पूवोक्त-सम्भोगान्ततन्म-माधुर्यस्फूर्त्याह- कुसुमशरशरैर्नखांकादिभिर्यद्रतियुद्धं तत्र कुपिता या प्रेम संरम्भोन्मत्ता गोपी “एका भ्रुकुटिमावध्य”[2] इत्याद्युक्ता। मुख्येत्यर्थः। तस्याः कुचकलय- योर्घुसृणरसेन लसदुरो यस्य। तत्स्पर्शनन्दविकारमाह - स्मरमदेनया मुत् तया व्याप्तं यन्मृदुहसितं तेन मुषितशशिशोभया मुहुरधिको मुखकमले मधुरिमा यस्य। एभिर्दैन्येनात्मनो दशमी दशा सूचिता।।53।।
|