भागवत सुधा -करपात्री महाराज पृ. 188

Prev.png

भागवत सुधा -करपात्री महाराज

पंचम-पुष्प

5. ‘न किश्चिदपि चिन्तयेत्’ का तात्त्विक अभिप्राय-

ध्यानायनं प्रहसितं बहुलाधरोष्ठ-
भासारुणायिततनुद्विजकुन्दपड़्क्ति।
ध्यायेत् स्वदेहकुहरेअवसितस्य विष्णो-
र्भक्त्याअअर्द्रयार्पितमना न पृथग् दिद्क्षेत्।।
एवं हरौ भगवति प्रतिलब्धभावो
भक्त्या द्रदवद्धृदय उत्पुलकः प्रमोदात्।
औत्कण्ठद्यबाष्पकलया मुहुर्द्यमान-
स्वतच्चापि चित्तबडिशं शनकैविंयुड़्त्ते।
मुक्ताश्रयं यहि निर्विषयं विरक्तं
निर्वाणमृच्छति मनः सहसा यथाचिः।
आत्मानमत्र पुरुषोअव्यवधानमेक-
मन्वीक्षते प्रतिनिवृत्तगुणप्रवाहः।।
सोअप्येतया चरमया मनसो निवृत्त्या-
तस्मिन्महिम्न्यवसितः सुखदुःखबाह्ये।
हेतुत्वमप्यसति कर्तरि दुःखयोर्यत्
स्वात्मन् विधत्त उपलब्धरात्मकाष्ठः।।[1]

(अत्यन्त प्रेमार्द्रभाव से अपने हृदय में विराजमान श्री हरि के खिलखिलाकर हँसने का ध्यान करे, जो वस्तुंतः ध्यान के ही योग्य है। जिसमें ऊपर और नीचे के दोनों होठों की अत्यधिक अरुण कान्ति के कारण उनके कुन्द कली के समान शुभ्र छोटे-छोटे दाँतों पर लालिमा-सी प्रतीत होने लगी है। इस प्रकार ध्यान में तन्मय होकर किसी अन्य पदार्थ को देखने की इच्छा न करे। इस प्रकार के ध्यानाभ्यासी साधक का श्री हरि में प्रेम हो जाता है, उसका हृदय भक्ति से द्रवित होने लगता है, उत्कण्ठाजनित पे्रमाश्रुओं की धारा में वह बार-बार अपने शरीर को नहलाता है और फिर मछली पकड़ने के काँटै के समान श्रीहरि को अपनी ओर आकर्षित करने के साधन रूप अपने चित्त को भी धीरे-धीरे ध्येय वस्तु से हटा लेता है। जैसे तेल आदि के चुक जाने पर दीपशिखा अपने कारण रूप तेजस तत्त्व में लीन हो जाती है,वैसे ही आश्रय, विषय और राग से रहित होकर मन शान्त- ब्रह्माकार हो जाता है। इस अवस्था के प्राप्त होने पर जीव गुणप्रवाह रूप देहादि उपाधि के निवृत्त हो जाने के कारण ध्याता, ध्येय आदि विभाग से रहित एक अखण्ड परमात्मा को ही सर्वत्र अनुगत देखता है। योगाभ्यास से प्राप्त हुए चित्त का इस अवद्यिा रहित निवृत्ति से अपनी सुख-दुःख रहित ब्रह्मरूप महिमा में स्थिर होकर परमात्मतत्त्व का साक्षात्कार कर लेने पर वह योगी जिन सुख-दुःख के भोक्तृत्व को पहले अज्ञानवश अपने स्वरूप में देखता था उसे अब अविद्याकृत अहंकार में ही देखता है।)
श्रीवैष्णवाचार्य ने इसका खण्डन किया है-
श्रीजीवगोस्वामी-विश्वनाथ चक्रवर्त्यादरीत्या ‘पृथड् न दिदृक्षेत्’ इत्युक्त्या; अतः पुरुषार्थसारादन्यस्य वस्तुनोअम्भवात् पृथक् ज्ञातं द्रष्टुंज नेच्छेत्। भगवत्स्वरूप सौन्दर्यमाधुर्यास्वादाअअनन्दसम्मोह एव परमः समाधिः। योगमहागह्वरात् योगि-नोअप्याकृष्य भक्तिरससुधामहार्णवे निमज्जयितुमेव योगांगत्वेन परमभक्तिरूपभगवत्स्व रूपसौन्दर्यध्यानवर्णनम्। अत एव योगज्ञानादिनिष्ठा अपि भगवतः स्वरूपे रज्यन्ते।
उनका कहना है, अरे भगवान् को छोड़कर और किसी का चिन्तन न करना तो ठीक है; परन्तु ‘भगवान् का भी चिन्तन न करे’ यह तो ठीक नहीं है।

Next.png

टीका टिप्पणी और संदर्भ

  1. भागवत 3.28.33-36

संबंधित लेख

भागवत सुधा -करपात्री महाराज
क्रमांक पाठ का नाम पृष्ठ संख्या
प्रथम-पुष्प
1. निगमकल्परोर्गलितं फलम् 37
2. पुरुषार्थचतुष्टयप्रदायक निगमकल्पतरु 38
3. रसमालयम् 38
4. आत्माराम का भी भगवद्गुणगणार्णव में अवगाहन 38
5. देव दुर्लभ श्रीमद्भागवत: 39
6. युगधर्मों का निरूपण 42
7. विद्या-अविद्या का समुच्चय 44
8. भगवन्नाम-संकीर्तन 48
9. माहात्म्य 51
10. वस्तु-तत्व के साक्षात्कार के लिए श्रवण, मनन और निदिध्यासन अपेक्षित 54
11. ‘जन्माद्यस्य यतोऽन्वयात्’ की भूमिका 54
12. भगवत्तत्व का अनुसंधान- छान्दोग्य शैली में 55
13. भगवतत्व का अनुसंधान -तैत्तिरीय शैली में 56
14. पैंगलोपनिषत् पुराण और महाभारत की शैली में 56
15. परब्रह्म के निःश्वासभूत वेदों की अपौरुषैयता 57
16. वेदों के प्रतिपाद्य सगुण या निर्गुण 59
17. ईश्वर-सिद्धि 64
18. नास्तिकों के भी उद्धार का उपक्रम 64
19. सर्वात्मभाव 68
20. भगवान् जगत के अभिन्ननिमित्तोपादानकारण 70
द्वितीय-पुष्प
1. ‘जन्माद्यस्य यतः’ 71
2. 'अन्वयत्', 'इतरत:', 'च' 72
3. 'अभिज्ञः' 74
4. ‘स्वराट्’ 74
5. ‘तेने ब्रह्महृदा य आदि कवये मुह्यन्ति यत् सूरयः’ 75
6. ‘तेजोवारिमृदां यथा विनिमय: 76
7. ऋषि-सूत-संवाद 78
8. श्रीशुक-वन्दना 82
9. शुकमनमोहक ‘बर्हापीडं’ श्लोक 85
10. 'बर्हापीडं' 87
11. ‘नटवर- वपुः’ 88
12. ‘कर्णयोः कर्णिकारं’ 90
13. ‘विभ्रद्वासः कनककपिशं’ 91
14. ‘रन्ध्रान्वेणोरधरसुधया पूरयन्’ 92
15. ‘वृन्दारण्यं स्वपदरमणं’ 94
16. अकारणकरुण करुणावरुणालय-‘भगवान्’ 95
तृतीय-पुष्प
1. प्रतिपद्य और प्रतिपादक की परब्रह्मरूपता 99
2. परम धर्म 111
3. मोक्ष पर्यवसायी धर्म, अर्थ और काम 118
4. ‘तत्त्व’ की तात्त्विक परिभाषा 123
चतुर्थ-पुष्प
1. भगवान व्यास को देवर्षि नारद की प्रेरणा 127
2. गुणगण भगवान् के उपकारक नहीं 139
3. भगवदाराधन की विधि 143
4. ‘तथा परमहंसानां’ के साथ ‘परित्राणाय साधूनां’ की संगति 154
पंचम-पुष्प
1. शुक-समागम 159
2. अप्रमत्त के लिये अति सुगम भगवत्प्राप्ति 174
3. नाम-धाम-प्राणायाम और ध्यान से भगवत्प्राप्ति 175
4. ‘तेषां के योगवित्तमाः’ का समाधान 183
5. ‘न किश्चिदपि चिन्तयेत्’ का तात्त्विक अभिप्राय 188
षष्ठ-पुष्प
1. ब्रह्म-नारद संवाद 190
2. माया संतरण का अमोघ उपाय 191
3. प्रह्लाद चरित 196
4. शरणागति 205
5. शरण्य की शरणागति 208
6. शरण्य का स्वरूप 208
7. शरणागति एक बार या बार-बार? 208/2
8. श्री जी 209
सप्तम-पुष्प
1. राजा बलि के पूर्व जन्म का वृतान्त 216
2. भगवान वामन को आविर्भाव 223
3. राजा बलि की सत्यनिष्ठा 228
4. धर्मनिरपेक्ष या धर्मसापेक्ष? 228
5. धन बड़ा या धनवान ? 230
6. ‘धन नहीं धनवान् बड़ा’ 231
अष्टम-पुष्प
1. वेदान्तवेद्य पूर्णतम पुरुषोत्तम ‘श्रीराम’ 233
2. ‘आदि कर्ता स्वयं प्रभु’ श्रीराम 235
3. लताओं तक को प्रेम प्रदान करने वाले ‘श्रीराम’ 236
4. प्रभुओं के भी प्रभु ‘श्रीराम’ 238
5. धर्म रक्षक ‘श्रीराम’ 239
6. लीला पुरुषोत्तम ‘श्रीकृष्ण’ 239
7. श्रीवृन्दावन, गोपांगनाएँ; श्रीकृष्ण और राधा का तात्विक स्वरूप 240
8. श्रीकृष्णचन्द्र परमानन्दकन्द का अद्भुत प्राकट्य 242
9. सुषमासारसर्वस्त्र ‘श्रोहरि’ 242
10. अनाघ्रात अनपहत-अनुत्पन्न-अनुपहत और अदृष्टाद्भुत पंकज ‘श्रीकृष्ण’ 242
11. सत्यज्ञानानन्तान्दमात्रैकरसमूर्ति ‘श्रीकृष्ण’ 242/2
12. भगवान् के जन्म और कर्म दिव्य हैं, वे स्वयं अप्राकृत हैं 244
13. श्री वृन्दावनधाम 248
14. मृद्भक्षण लीला 250
15. दामोदरलीला 251
16. निराकार से साकार 252
17. भावुक के दु्रत चित्त पर भगवान् की अभिव्यक्ति ‘भक्ति’ 254
18. श्रीकृष्णचन्द्र और श्रीराधाचन्द्र 255
19. आसन और आशयरूप बाह्यप्रपच्च और पंचकोश के तादात्म्य का त्यागकर श्रीकृष्णचन्द्र परमानन्द कन्द के स्वागत में तन्मय द्वारकास्थ पट्टमहिषीगण 257
20. कथा श्रवण से वैराग्य एवं विज्ञानोपलब्धि 258
21. भगवद्गुणानुवाद से भगवद्भक्ति 259
22. अंतिम पृष्ठ 259

वर्णमाला क्रमानुसार लेख खोज

                                 अं                                                                                                       क्ष    त्र    ज्ञ             श्र    अः