गीत गोविन्द -जयदेव पृ. 204

श्रीगीतगोविन्दम्‌ -श्रील जयदेव गोस्वामी

चतुर्थ: सर्ग:
स्निग्ध-मधुसूदन:

अथ नवम: सन्दर्भ

Prev.png

सा रोमाञ्चति शीत्करोति विलपत्युत्कम्पते ताम्यति
ध्यायत्युद्रभ्रमति प्रमीलति पतत्युद्याति मूर्च्छत्यपि।
एतावत्यतनु-ज्वरे वरतनु-र्जीवेन्न किं ते रसा-
त्स्वर्वैद्य-प्रतिम! प्रसीदसि यदि त्यक्तोन्यथा हस्तक: ॥1॥[1]

अनुवाद- हे अश्विनीकुमार सदृश वैद्यराज श्रीकृष्ण! वरांगना श्रीराधा विरह-विकार में विमोहित होकर कभी रोमाञ्चित होती हैं, कभी सिसकने लगती हैं, कभी चकित हो जाती हैं, कभी उच्च स्वर से विलाप करती हैं, कभी कम्पित होती हैं, कभी एकाग्रचित्त होकर तुम्हारा ध्यान करती हैं, क्रीड़ास्थलों में भ्रमण करती हैं, विषम विभ्रम के कारण विह्नल हो नेत्रों को निमीलित कर लेती है, कभी वसुधा पर गिर पड़ती है, पुन: उठकर चलने की तैयारी में फिर मूर्च्छित हो गिर जाती हैं, उन्हें सन्निपात ज्वर हो गया है। यदि आप प्रसन्न होकर इस घोरतर मदन-विकार में उसे औषधिरूप रसामृत प्रदान करें, तो उन्हें प्राण-दान मिलेगा। अन्यथा अब तो उनकी हाथों की चेष्टाएँ भी समाप्त हो जायेंगी मर जायेंगी वह।

Next.png

टीका टिप्पणी और संदर्भ

  1. अन्वय- [पुनरतीव कैवल्यं वर्णयतिज हे स्वर्वैद्यप्रतिम (अश्विनी-कुमार-सदृश-सुचिकित्सक) यदि त्वं प्रसीदसि (प्रसन्नोभवसि) [तर्हि] एतावति (उत्कटेऽपि इत्यर्थ:) अतनु-ज्वरे (कामज्वरे अन्यत्र अनल्पे हिते ज्वरे) सा वरतनु: (वरवर्णिनी) राधा ते (तव) रसात् (अनुग्रह-जनितात् अनुरागात्र अन्यत्र रस-प्रयोगात्र औषधात्) किं न जीवेत् [अपि तु जीवेदेव]; [वरतनुरिति तत्समा अन्या नास्तीति तस्या रक्षणं युक्तमिति ध्वनि:]; अन्यथा (नोचेत्) हस्तक: (हस्तक्रिया; पाचनाद्यौषधान्तर-दानरूपा) [वैद्यै:] त्यक्त: [दानेऽपि औषधस्य विषयाप्राप्तेरित्याशय:; कामज्वरपक्षेऽपि शीतलाद्युपचार: सखीभिस्त्यक्ते इत्यर्थ:] [ज्वरावस्थां दर्शयतिज सा रोमाञ्चति (रोमाञ्चिता भवति) शीत्करोति (शीत्कारं करोति) विलपति (रोदिति) उत्कम्पते (उच्चै:कम्पते) ताम्यति (ग्लानिमाप्नोति) ध्यायति (कथं लभ्यते इति चिन्तयति) उद्रभ्रमति (उच्चै: भ्रान्तिमाप्नोति) प्रमीलति (अक्षिणी सकोंचयति) पतति (भूमौ लुठति) उद्रयाति (उत्थातुमिच्छति) मूर्च्छति (मोहं प्राप्नोति) अपि ॥1॥

संबंधित लेख

गीत गोविन्द -श्रील जयदेव गोस्वामी
सर्ग नाम पृष्ठ संख्या
प्रस्तावना 2
प्रथम सामोद-दामोदर: 19
द्वितीय अक्लेश केशव: 123
तृतीय मुग्ध मधुसूदन 155
चतुर्थ स्निग्ध-मधुसूदन 184
पंचम सकांक्ष-पुण्डरीकाक्ष: 214
षष्ठ धृष्ठ-वैकुण्ठ: 246
सप्तम नागर-नारायण: 261
अष्टम विलक्ष-लक्ष्मीपति: 324
नवम मुग्ध-मुकुन्द: 348
दशम मुग्ध-माधव: 364
एकादश स्वानन्द-गोविन्द: 397
द्वादश सुप्रीत-पीताम्बर: 461

वर्णमाला क्रमानुसार लेख खोज

                                 अं                                                                                                       क्ष    त्र    ज्ञ             श्र    अः